‘पंडित दीनदयाळ उपाध्याय’ … राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे विचारवंत, संयोजक आणि मानवतावादाचे प्रणेते!

महाराष्ट्र 14 न्यूज : ‘पंडित दीनदयाल उपाध्याय’ यांचा जन्म २५ सप्टेंबर १९१६ रोजी मथुरा जिल्ह्यातील नगला चंद्रभान गावात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव भगवती प्रसाद उपाध्याय, नगला चंद्रभान (फराह, मथुरा) येथे राहणारे होते. त्याच्या आईचे नाव रामप्यारी होते, जे धार्मिक स्वभावाचे होते. वडील रेल्वेमधील जलेसर रोड स्टेशनचे सहायक स्टेशन मास्टर होते. रेल्वे नोकरी असल्याने वडिलांचा बहुतेक वेळ बाहेर जाायचा कधीकधी ते फक्त रजेवर घरी यायचे. दोन वर्षांनंतर दीनदयाल यांच्या भावाला जन्म झाला, त्याचे नाव शिवदयाल.

पिता भगवती प्रसाद यांनी मुलांना ननिहाल येथे पाठवले. त्यावेळी उपाध्याय जी यांचे आजोबा चुन्नीलाल शुक्ल , धनक्यात (जयपूर, राजस्थान) स्टेशन मास्तर होते. नानाचे कुटुंब खूप मोठे होते. दीनदयाळ हे त्याच्या मामाच्या भावांबरोबरच लहानाचे मोठे झाले. नानाचे गाव आग्रा जिल्ह्यातील फतेहपूर सिक्री जवळ ‘गुड़ की मंधै’ होते. दीनदयाळ यांच्या वडीलांचे निधन झाले तेव्हा ते ३ वर्षांचे होते. पतीच्या मृत्यूमुळे आई रामप्यारीला तिचे आयुष्य अंधकारमय वाटू लागले, ती खूप आजारी पडली. त्याना ‘क्षय रोग’ झाला. ८ ऑगस्ट १९२४ रोजी त्यांचेही निधन झाले. त्यावेळी दीनदयाळ ८ वर्षांचे होते.

१९२६ मध्ये नाना चुन्नीलाल यांचेही निधन झाले. १९३१ मध्ये पालन करणारी मामी मरण पावली. १८ नोव्हेंबर १९३४ रोजी अनुज शिवदयाल यांनीही उपाध्याय जी यांच्याबरोबर चांगलं जग सोडलं. १८३५ मध्ये, प्रेमळ आजीचेही निधन झाले. वयाच्या १९ व्या वर्षापर्यंत उपाध्याय जी यांनी मृत्यु-दर्शनाची सखोल मुलाखत घेतली होती. आठवीची परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर, कल्याण हायस्कूल, राजस्थानमधील राजस्थानच्या दहावीच्या परीक्षेत उपाध्याय जी यांनी बोर्डात प्रथम क्रमांक मिळविला.

१९३७ मध्ये त्यांनी पिलानी येथून इंटरमीडिएट परीक्षेत पुन्हा बोर्डात प्रथम क्रमांक मिळविला. १९३९ मध्ये त्यांनी कानपूरच्या सनातन धर्म महाविद्यालयातून प्रथम वर्गात बी.ए. परीक्षा दिली. आग्रा येथील सेंट जॉन कॉलेजमध्ये इंग्रजीमधून एम.ए करण्यासाठी प्रवेश केला आणि पहिल्या सहामाहीत प्रथम श्रेणी उत्तीर्ण झाली. नर्सिंगमध्ये व्यस्त असल्याने आजारी बहीण रामादेवी नंतरचे काम करू शकली नाही. त्याच्या बहिणीच्या मृत्यूने हादरवून टाकले.

मामाजींच्या विनंतीनुसार त्यांनी प्रशासकीय परीक्षा दिली, परंतु त्यांना ब्रिटिश सरकारमध्ये नोकरी मिळाली नाही. १९४१ मध्ये प्रयाग येथून बीटीची परीक्षा उत्तीर्ण झाली. बी.ए. करूनही नोकरी मिळाली नाही. आणि बी.टी. ११३७ मध्ये जेव्हा ते बी.ए. कानपूरहून त्यांचे वर्गमित्र बाळूजी महाशब्दाच्या प्रेरणेने राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या संपर्कात आले. कानपूरमध्येच संघाचे संस्थापक डॉ. हेडगेवार यांची संघटना आढळली.

उपाध्याय जी यांनी आपले शिक्षण संपल्यानंतर संघाचे द्वितीय वर्षाचे प्रशिक्षण पूर्ण केले आणि ते संघाचे आजीवन उपदेशक झाले. ते संघाचे आजीवन उपदेशक होते. उपाध्याय जी फक्त संघाच्या माध्यमातून राजकारणात आले. भारतीय जनता संघाची स्थापना डॉ. श्यामाप्रसाद मुखर्जी यांच्या अध्यक्षतेखाली २१ ऑक्टोबर १९५१ रोजी झाली. गुरुजींची (गोळवलकर जी) प्रेरणा त्यातच होती. १९५२ मध्ये कानपूर येथे त्याचे पहिले अधिवेशन झाले.

उपाध्याय जी या पक्षाचे सरचिटणीस झाले. या अधिवेशनात मंजूर झालेल्या १५ पैकी ७ ठराव उपाध्याय जी यांनी सादर केले. त्यांच्या कार्यक्षमतेमुळे आणि क्षमतेने प्रभावित होऊन डॉ. मुखर्जी म्हणाले, “जर मला दोन दीनदयाल मिळाल्या तर मी भारतीय राजकारणाचा नकाशा बदलेन.” ११६७ पर्यंत उपाध्याय जी भारतीय जनसंघाचे सरचिटणीस होते. १९६७ मध्ये कालिकट अधिवेशनात उपाध्याय जी भारतीय जनसंघाचे अध्यक्ष म्हणून निवडले गेले.

ते केवळ ४३ दिवस जनसंघाचे अध्यक्ष होते. १०/११ फेब्रुवारी १९६८ च्या रात्री मुघलसराय स्थानकात त्यांची हत्या? पूर्ण झाले ११ फेब्रुवारी रोजी सहाय्यक स्टेशन मास्टरला स्तंभ क्रमांक १२७६ कडे सकाळी क्वार्टर ते चार पर्यंत गारगोटी? पडलेला मृतदेह असल्याची माहिती मिळाली. व्यासपीठावर मृतदेह ठेवण्यात आला तेव्हा जमाव ओरडला, “अहो, हे भारतीय संघटनेचे अध्यक्ष दीनदयाल उपाध्याय आहे.” देशभरात शोकांची लाट वाहून गेली?