महाराष्ट्र 14 न्यूज, (दि.०२ सप्टेंबर) : मराठा शासक छत्रपती शिवाजी हे मुघलांशी केलेल्या युद्धासाठी ओळखले जातात. त्यांनी हिंद स्वराज्य स्थापन केले आणि औरंगजेबाला आव्हान देत उत्तर भारतापुरते मर्यादित राहण्यास भाग पाडले.
पण याशिवाय त्यांनी भारताच्या लष्करी आणि राजकीय इतिहासात मोठे योगदान दिले आहे. यातील एक मोठे कार्य म्हणजे त्यांनी आपल्या काळात देशाला सागरी शक्ती बनवण्याचा पाया घातला होता. आता त्याचा ठसा नौदलाच्या ध्वजावरही दिसेल, जो ब्रिटिश चिन्ह सेंट जॉर्ज क्रॉसची जागा घेईल. यावेळी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी म्हणाले की, आजपर्यंत देशाच्या नौदलाच्या ध्वजावर गुलामगिरीची छाप होती. मात्र आता त्यांच्याकडून स्वातंत्र्य मिळाले असून त्यांना महाराज छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या प्रेरणेचा झेंडा मिळाला आहे.
1650 च्या उत्तरार्धात महाराजा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी नौदलाची स्थापना केली होती. आज 7,000 किमी लांब असलेल्या भारताच्या सागरी सीमेचे महत्त्व त्यांना कळले होते. चोल साम्राज्यानंतर बहुतेक राज्यकर्त्यांनी याकडे दुर्लक्ष केले. १७व्या शतकात पोर्तुगीज आणि ब्रिटिशांनी समुद्रमार्गे भारतात प्रवेश केला. डच आणि पोर्तुगीजांच्या नजरेतून शिवाजी महाराजांनी आपले नौदलही बांधले. मोठ्या नौका आणि जहाजे बनवण्याचे तंत्र त्यांनी परदेशी लोकांकडून शिकून घेतले. असे म्हणतात की शिवाजी महाराज जेव्हा मजबूत टप्प्यात होते तेव्हा त्याने केवळ सागरी सीमा मजबूत केल्या नाहीत तर 60 जहाजे आणि 10,000 खलाशी तैनात केले होते. शिवाजी महाराज 1674 मध्ये सिंहासनावर बसले, परंतु त्यापूर्वी जवळजवळ एक दशक ते नौदल ताफ्याची तयारी करत होते.
छत्रपती शिवरायांनी समुद्रातील शक्ती कशी वाढवायची हे परकीयांकडून समजून घेण्याचा खूप प्रयत्न केला होता. पण त्याचे प्रयत्न इतके जोरात होते की मुघल घाबरू लागले होते. त्याला वाटले की जलवाहतुकीचा वापर करून शिवाजी महाराजांइतका बलवान होऊ शकणार नाही की तो त्याच्या प्रदेशात येऊन त्याला आव्हान देऊ शकेल. शिवाजी महाराजांनी 1664 मध्ये सुरत बंदर जिंकले, जे त्यावेळी मुघल कप्तान इनायत खान चालवत होते. यानंतर त्याला वाटले की डच मलबार किनारपट्टीवर आपली मक्तेदारी प्रस्थापित करू पाहत आहेत आणि पोर्तुगीज कोकणात. याशिवाय कर्नाटकात मिरजन, होन्नावर, भटकळ, मंगळुरू या बंदरांतूनही तांदूळ आणि मसाल्यांचा व्यापार होत असे.
शिवाजी महाराजांनी नौदलाची स्थापना केली असेल, पण त्याचे स्वरूप आजचे नव्हते. त्याच्या सैन्यात अॅडमिरल दर्जाचा अधिकारी होता, परंतु त्याच्याकडे पदानुक्रम प्रणाली नव्हती. शिवाजी महाराजांच्या नौदलात दोन मुस्लिमांनाही सर्वोच्च पदावर ठेवले होते. दौलत खान आणि दर्या सारंग वेंटजी अशी या अधिकाऱ्यांची नावे होती.
▶️नौदलाच्या ध्वजावर शिवाजी महाराजांचे चिन्ह काय आहे?
आता नौदलाच्या नवीन ध्वजाचे अनावरण पंतप्रधान मोदींच्या हस्ते करण्यात आले असून त्याच्या वरच्या कँटोनवर राष्ट्रध्वज आहे. राष्ट्रीय चिन्हासह एक निळा अष्टकोनी आकार देखील आहे. नौदलाच्या ब्रीदवाक्याने ते ढालीवर कोरलेले आहे. “दुहेरी सोनेरी किनारी असलेला अष्टकोनी आकार महान भारतीय सम्राट छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या शिक्कामधून प्रेरणा घेतो, ज्यांच्या दूरदर्शी सागरी दृष्टीने विश्वासार्ह नौदल ताफा स्थापित केला,” नौदलाने नवीन ध्वज प्रदर्शित करणाऱ्या व्हिडिओमध्ये म्हटले आहे. नौदलाने सांगितले की, ‘छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या ताफ्यात 60 युद्धनौका आणि सुमारे 5,000 जवानांचा समावेश होता. शिवाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत वाढत्या मराठा नौदल शक्तीने बाह्य आक्रमणाविरूद्ध किनारपट्टी सुरक्षित केली.’
